Er is toch ook hoop: 5 kansen in tijden van Corona.
Schatmakers jagen maatschappelijk ondernemerschap aan. Dankzij maatschappelijk ondernemerschap ontstaat een effectieve samenwerking tussen overheid markt en gemeenschap.
Er is toch ook hoop: 5 kansen in tijden van Corona.
Door Zinzi Stasse 22 april 2020
Volgens mij zijn we overal ter wereld geschrokken van COVID-19 en de gevolgen die deze pandemie met zich meebrengt. Natuurlijk klampen we ons vast aan de hoop dat dit snel overwaait. Daarnaast biedt deze periode ook kansen. Zelden zijn we zo één geweest als wereld. We kampen allemaal met dezelfde uitdagingen en bevinden ons op een kruispunt. We worden met enorme vaart verscheurt uit routines en gedwongen om andere patronen aan te nemen. We tapen uit vaatjes waarvan we niet wisten dat we die hadden, worden gedwongen om creatief te zijn en door te zetten. We zijn tot radicale verandering in staat. Hoe zorgen we dat we NIET terugkeren naar business as usual maar deze periode gebruiken als kans om ons te resetten?
Wat moeten we opgeven? Wat moeten we anders doen? Wat verliezen we als we het anders doen en wat winnen we? Waar zijn we bang voor en wat geeft ons energie en hoop? Hoe kunnen we snelle doch gefundeerde keuzes maken en tot uitvoer brengen? Ik vertel in deze blog iets over mijn eigen lockdown ervaring en 5 kansen die ik zie voor een re-set.
Mijn eigen ervaring
Het is inmiddels alweer meer dan een maand geleden dat Rutte de ‘intelligente lock-down’ aankondigde. Laat ik eerst eens beginnen met mijn persoonlijke beleving van deze maand. Waar Corona eerst een virus was dat vooral China en Noord-Italie in de houdgreep had, ik begin maart nog grappen maakte over mensen die geen handen wilden geven, nam de serieusheid van de zaak als snel toe na de persconferentie van het kabinet op 12 maart. Ook bij ons, in het altijd veilige Nederland is het menens. De boodschap werd kracht bijgezet door het aflassen van events, sluiten van kantoren, horeca, scholen. Dit gebeurde nooit eerder op zo’n grote schaal, in zo’n korte tijd. Veel onzekerheid komt binnen korte tijd ook op mij af. Veel onduidelijkheid over het virus, hoe je andere kunt besmetten of zelf besmet kunt raken, wat veilig is en wat niet. Maar ook angst en onzekerheid over de situatie van geliefdes die in het buitenland zitten of in mindere gezondheid verkeren. Onzekerheid over inkomsten, opdrachten die on hold worden gezet. Ik werd ineens hypochonder en kreeg paniek bij ieder kuchje. In krampachtige modus probeerde ik elk artikel te lezen en het nieuws nauwlettend te volgen. Gevoel van ongeloof, als je door een doodstille binnenstad loopt. Iedere ochtend werd ik wakker alsof ik een nachtmerrie had gehad. ‘Is this really happening???’
Naarmate de tijd verstrijkt ondervind ik langzamerhand ook enkele voordelen. Een deken van rust komt over me heen. Rust omdat ik wat minder hoef en moet. Geen haast meer, niet meer hoeven reizen, niet meer ergens op tijd hoeven zijn. Rust in de stad, geen hordes toeristen, minder verkeer. Tijd voor wat echt belangrijk is. Tijd samen met mijn vriend die normaal veel in het buitenland zit voor werk. Tijd om de benenwagen te nemen in plaats van de fiets en eindelijk je buurt, inclusief leuke buren eens goed te waarderen. Zorg voor familie, vrienden, buren. Zorg voor je eigen gezondheid. Ik sport meer dan ooit en ben begonnen met mediteren. Tijd voor hobbies waarvan ik was vergeten dat ik ze had: knutselen, schilderen. Geen ‘fear of missing out’ meer in het weekend, geen schuldgevoel als ik een weekend niks gedaan heb en ik van vrienden hoor welke fantastische festivals en activiteiten ik gemist heb. Deze crisis is voor mij toch ook wel een moment van bezinning en reflectie.
Minder te doen op werkgebied maakt dat je extra veel tijd kunt besteden aan het hier en nu, de beweging die wereldwijd gaande is. Activisten psychologen, virologen, trendwatchers, economen, kunstenaars, velen grijpen deze tijd aan om publiekelijk te beschouwen, analyseren, conclusies te trekken en adviezen te formuleren. Ook ikzelf bespeur een behoefte om gedachtes te ordenen en op papier te zetten. Het is ook wel lekker een beetje houvast te hebben in deze onzekere tijd over waar het heen moet. Dat geeft de mens toch ook hoop. Ik wil in deze blog daarom vooral stilstaan bij kansen die deze crisis ons kan bieden.
5 kansen
1. Solidariteit, van lokaal naar systeem
Hoewel ik me in de eerst week quarantaine heb verbaasd over de lege schappen (die vanuit psychologisch oogpunt vast te verklaren zijn), is het toch de saamhorigheid en solidariteit die veel indruk hebben gemaakt. Ik zie de beelden nog voor me van uitgeput zorgpersoneel met blauwe plekken in hun gezicht van de mondkapjes die ze dagen lang moeten dragen. En het respect vanuit de maatschappij voor de zorghelden. Van balkonapplaus tot aan thirts met hartjes, iedereen maakt een diepe buiging voor het zorgpersoneel dat veel risico neemt om de kwetsbare tot dienst te zijn. Maar ook buiten de ziekenhuizen zorgen we voor elkaar. De kracht van buurtnetwerken wordt goed zichtbaar. Binnen recordtempo popten er platformen uit de grond die vraag en aanbod van initiatieven in de buurt op elkaar afstemden. En wat worden we creatief in crisistijd. Van kaartjes schijven voor eenzame ouderen, tot aan boodschappen doen voor je buren tot aan het supporten van lokale horeca ondernemers. Niks geen homo economicus, de mens is een sociaal wezen dat in crisistijd terug gaat naar een basisinstinct: zorgen voor elkaar. Dat geeft de burger moed en biedt kansen!
De kans zit m natuurlijk in dat deze fantastische lokale solidariteit, breder trekken. Van lokaal naar nationaal naar mondiaal. Van buurt naar systeem. Want leven in chaos en angst is normale gang van zaken voor bewoners van conflictgebieden. Laten we deze crisis aangrijpen ook solidair te zijn met mensen buiten onze eigen gemeenschap en ons te verplaatsen in anderen. En er voor zorgen dat wij hen een warm welkom heten als zij hun eigen land moeten verlaten door crises.
2. Mag het wat minder?
Het dichtgooien van alle poorten, winkels, bedrijven, was enkele weken nog ondenkbaar. Nu is het realiteit en zijn we er na 6 weken al bijna aan gewend. De (winkel)straten zijn leeg en het aantal vliegbewegingen is nog nooit zo laag geweest. We zijn verplicht aan huis gekluisterd en maken ons digitale manieren van werken snel eigen. In China zijn de quick wins van schonere luchten en minder CO2 uitstoot al snel zichtbaar. Ik merk bij mezelf ook een switch in mijn gedrag als consument: wat heb ik nu echt nodig? We gaan toch iets meer terug naar de basis.
Ik hoop dat deze periode van consuminderen, onszelf minder verplaatsen constant, iets is dat we vast kunnen blijven houden. Nu online werken het nieuwe normaal is, we na de crisis onszelf ook wat vaker afvragen: ‘moet ik voor deze meeting nou echt naar Parijs?’ Tuurlijk halen we veel plezier en energie uit mooie reisjes naar het buitenland maar kunnen het er in plaats van 6 ook 3 zijn?
3. Anders kijken naar waarden
Deze pandemie laat ons ook op bijzondere wijze zien dat wij als mens ook onderdeel uitmaken van een planetair ecosysteem. Wij beheren de natuur niet maar zijn slecht een onderdeel. Hoe wij met de natuur samen leven is van invloed op ons welbevinden. We zijn als mensheid niet onsterfelijk. Het eten van wilde dieren aan de andere kant van de wereld heeft desastreuze gevolgen elders.
4. Inrichten van een nieuwe economie
Eerlijk is eerlijk, we leefden al een tijdje in een zeer comfortabele bubbel. Waar je naar de supermarkt loopt voor avocado’s uit Colombia, je op de markt voor een paar euro een jurk uit China koopt en je vaak kosteloos pakjes vanuit de hele wereld aan huis kan laten bezorgen. Internationale ketens zijn veelal onzichtbaar, de schade van een productieproces aan mens en milieu zijn voor consumenten moeilijk te overzien. Toch drukt deze crisis ons binnen sneltreinvaart met de neus op de feiten. Hoe afhankelijk we zijn van een globaal economisch systeem. Denk maar eens aan de schaarste van mondkapjes. Het laat zien hoe we afhankelijk zijn van toeleveringsketens in bijvoorbeeld China. We zouden gebaat zijn bij sterkere meer autonome lokale en regionale economieën.
Het veranderen van economische systemen, iets wat eerst een onmogelijke opgave leek, lijkt nu misschien dichterbij dan gedacht. Nu we eenmaal hardhandig zijn verscheurd uit vaste routines en patronen, nu we steeds meer gewend raken aan leven met onzekerheid, biedt dit wellicht ook een kans. Niets wordt meer als voorheen, dat is een ding wat zeker is. Kunnen we in de “reset-modus” is de grote vraag. Biedt een reset de mogelijkheid om versneld een nieuwe economie op te bouwen die klimaatneutraal, circulair en inclusief is?
5. Rol van de overheid
Om in reset-modus te komen, speelt zowel de consument, de gemeenschap als de ondernemers en de overheid een belangrijke rol. Met dat laatste wil ik afsluiten. We hebben een overheid nodig die lef heeft en die welzijn boven economische welvaart centraal stelt. Wie de persconferenties van ons kabinet de laatste tijd gevolgd heeft, kan de COVID hier al toe heeft aangezet. Nu is het een kwestie van doorpakken.
Naast dat de overheid een belangrijke rol heeft in het voorkomen van pandemieën, door onderzoek en innovatie te stimuleren om onze volksgezondheid te beschermen, heeft de overheid ook een grote rol in het hervormen van de economie. Denk maar eens aan het heffen van belasting. Juist in deze tijd kunnen wij Nederlanders in onze handjes knijpen met een sterke overheid die door onze belastingbijdragen grote klappen kan opvangen. Maar de overheid kan nog meer sturen naar mijn inziens. Een paar ideetjes:
• Eisen stellen aan overheidssteun. In korte tijd – helaas buiten democratische discussie om- maakte het kabinet de beslissing grote bedrijven als KLM te ondersteunen. Bedrijven die niet bepaald voorloper zijn in de transitie naar een duurzame en inclusieve economie. Juist nu het kabinet de klimaatdiscussie ivm coronacrisis wat naar de achtergrond verschuift, zie ik een geweldige kans dit juist te combineren. Waarom kan de overheid geen duurzaamheidseisen stellen aan het geld dat ze beschikbaar stellen? Dat zou toch een geweldige win-win zijn? Het bedrijf krijgt pas staatsteun als het bedrijf zichzelf creatief hervormd om te voldoen aan ambitieuze klimaat afspraken en bedrijven meer in dienst staan van de maatschappij en planeet.
• De top meer belasten. “KLM trekt bonus topman Elbers in en minister Hoekstra juicht toe”. Poeh poeh. Is dit niet omgekeerde wereld in tijden van crisis? Zou onze nationale top niet juist nu salaris kunnen inleveren? Naar het voorbeeld van Nieuw-Zeelandse premier Ardern, die 20 procent van haar salaris inlevert. In plaats van ingetrokken bonussen toejuichen, kan de overheid de allerrijkste in ons land niet wat meer belasten zodat de mensen met 0-urencontracten zo meteen ook hun vaste lasten kunnen betalen?
• Meer waardering voor cruciale beroepen. Deze crisis laat ons goed inzien hoe belangrijk zorg en onderwijs zijn. Helaas kunnen de “zorghelden” van alleen applaus niet leven en biedt deze periode hopelijk kans op herwaarderen van deze beroepen en herzien van de arbeidsvoorwaarden en komen tot passende salarissen.
• Houdt kunst en cultuur in leven. De cultuursector krijgt 300 miljoen staatssteun en de KLM 2 miljard. Bij KLM werken er 30.000, in cultuur 300.00. En dan te bedenken dat wij juist nu in tijden van reset de creatieven zo hard nodig hebben in het vormen van een nieuwe economie.
• Lokale economieën stimuleren. Door het thuisblijven worden wij als burgers al gedwongen om het lokale meer te waarderen en te stimuleren. En dat doen we ook! Massaal kopen we bij lokale ondernemers. De overheid zou een handje kunnen helpen door hen dezelfde steun te geven als de corporates als lokale ondernemers. Om te voorkomen dat kleine kroegen straks vervangen zijn door ketens en lokale boekhandels opgegeten door Amazon en Bol.com. Ook in tijden van wederopbouw biedt het bevorderen van lokale economie kansen. Het organiseren van een lokale kleine voedselketen maakt ons minder afhankelijk van globale, kwetsbare en onoverzichtelijke systemen.
• Basisinkomen invoeren. Dat we juist in deze periode oude systemen kunne loslaten en nieuwe laten toetreden, laat Spanje al mooi zien. Geschat wordt dat in Spanje minstens 1,5 miljoen mensen dankzij de crisis en noodtoestand zonder werk zijn komen te zitten. Omdat niet iedereen in aanmerking komt voor een uitkering in Spanje zijn er al jaren plannen om een basisinkomen in te voeren. Een tool die over de hele wereld wordt gezien als mogelijk antwoord op de groeiende kloof tussen arm en rijk. De huidige situatie in het land heeft deze plannen versneld. Zou er in Nederland ook een experiment mogelijk zijn met basisinkomen als middel voor armoedebestrijding? Wie weet.
• Minder belasting op arbeid, meer op grondstoffen. Die staatskas moet op een gegeven moment weer gevuld gaan worden. Maar hoe is de vraag? Ik zie kansen om juist nu klimaat in de crisisoptelsom mee te nemen. In economische wederopbouw willen we juist stimuleren dat mensen gaan werken en dat vervuilers gaan betalen. De belasting op arbeid is hoog. En daarmee de arbeidskosten. Maar daardoor zijn de salarissen te laag. Een sterke belastingverlaging op arbeid maakt meer handen aan het bed mogelijk, meer onderwijzers voor de klas. Tegelijkertijd zijn CO2 en stikstof in de atmosfeer en plastic in de oceanen laag belast. Maak dus de belastingen van grondstoffen en vervuiling hoger en arbeid lager en stuur zo op een schone planeet.
Slot
Ik weet niet hoe deze crisis zich verder gaat ontwikkelen maar een ding is zeker: het daagt ons allemaal uit op veel verschillende vlakken. Ik ben benieuwd hoe we deze periode later uitleggen aan onze achterkleinkinderen. Hoe maken we van deze fase een verhaal over hoop voor toekomstige generaties?
Corona laat zien dat wanneer we onze verenigen, radicale versnelling en verandering mogelijk is. Onze creativiteit is grenzeloos.
Ik hoop dat deze periode ons bewustzijn op verschillende fronten vergroot, dat we leren van deze periode en onszelf afvragen in welke wereld wil ik leven? Wat kan ik doen? Een betere wereld begint toch bij jezelf.
Maar… You never walk alone!